محتوای جهادی

«وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ؛ و در راه خداوند چنانکه شایسته اوست جهاد کنید»[1]

مقام معظم رهبری(مدظله):

«جهاد یعنی مبارزه، جهاد فقط به معنی تلاش نیست… آنی که یک تلاشی دارد می کند این تلاش در مقابل خصومت دشمنان نیست، این را نمی شود گفت مبارزه، این­را نمی شود گفت جهاد! جهاد به آن تلاشی گفته می شود که جنبه مبارزه تویش هست، به آن می گویند جهاد و سازندگی ما امروز همین است.»[2]

این پژوهش با نگاهی مجاهدانه به بررسی عوامل تبدیل «اردوهای جهادی» به «حرکتهای جهادی» است…

کلمه «جهاد» از کلمه «جهد» گرفته شده که به معنای «تلاش و کوشش کردن» است. اما وقتی ماده‌ای به صیغه مفاعله برده می‌شود یکی از معانی باب مفاعله این است که بین دو نفر رفتاری انجام می‌گیرد و یکی سعی می‌کند بر دیگری غلبه پیدا کند. اگر از همین ماده، تنها عملی شخصی مقصود باشد، واژه جهاد به کار برده نمی‌شود، بلکه در چنین مواردی غالباً از واژه «اجتهاد» استفاده می‌شود. ماده جهد وقتی به باب مفاعله می‌رود مصدر آن «مجاهده» و «جهاد» می‌شود و حتما این نکته در آن لحاظ می‌شود که دو نفر رویاروی هم هستند و علیه یکدیگر تلاش می‌کنند یا دست‌کم یکی تلاش می‌کند که بر دیگری غالب شود. این است که نوعی دشمن یا هر کسی که رفتار نامناسبی دارد در مقابل انسان قرار گرفته و او باید در برابر او تلاش کند. این معنای لغوی جهاد است که در قرآن هم همین معنا به کار رفته و اعم از هر نوع تلاشی است که علیه دشمن انجام می‌گیرد، چه در عرصه اقتصاد و با صرف مال باشد، چه در عرصه فرهنگ و چه در عرصه سیاسی، و چه این تلاش علیه دشمن بیرونی باشد و چه علیه نفس.[3]

با این مقدمه و سخن روح بخش حضرت روح ا…(ره) که فرمودند: « این جوانان جهادگرند که بذر انقلاب را در دل هر روستایى مى‏کارند و با آبادانى مناطق محروم است که هر روستایى و شهرى محروم، سربازى مى‏شود پاسدار انقلاب اصیل اسلامى خویش؛ چرا که امریکا و ایادى مزد بگیرش، خوب به این‏ نتیجه رسیده‏اند با جهاد مقدس فرزندان اسلام است که نهال انقلاب اسلامى در روستاها و شهرهاى دورافتاده این آب و خاک به گل مى‏نشیند. و تنها به همین دلیل است که هر جهادگرى را مانند رزمنده‏اى در میدان نبرد مى‏دانند که از انقلاب و اسلام و ایران دفاع مى‏نماید»[4] و همچنین بیان گوهر بار مقام معظم رهبری(مدظله): «ملاک در صدق جهاد این است که این حرکتى که انجام مى گیرد، جهتدار و مواجه با موانعى باشد که همت بر زدودن این موانع گماشته مى شود؛ این مى شود مبارزه.[5]»؛

کاملاً روشن است که در اردوهای جهادی، میدان مبارزه ای وجود دارد که یک طرف آن مبارزه، جهادگران هستند!!!، اما اینکه درک کنیم طرف دوم مبارزه چه کس و یا چه چیزی است تا با بینشی عمیقتر و توانی بیشتر به مبارزه با آن در آییم، خود از مبانی و اهداف این حرکت عظیم[6] است.

شاید در اولین نگاه، پاسخ به این پرسش آسان به نظر آید؛ مبارزه با نفس و یا مبارزه با فقر؛ جوابهایی ساده و کلی، بدون در نظر گرفتن برخی از ظرافتهای موجود. اما از آنجا که یک فرد مجاهد، مبارز، انقلابی و جهادی به دنبال مبارزه با موانع و مشکلات بر سر راه، آن هم به صورت ریشه­ای است، دیگر رفتن به اردوی جهادی و خدمت به چندین روستای محروم در عرصه های مختلف (فرهنگی و عمرانی و…) هدف حداکثری یک فرد جهادی و انقلابی نیست تا در مدتی محدود با دست کشیدن به سر محرومین آن روستاها و یا ساخت چند خانه یا مسجدی و یا برگزاری چندین برنامه فرهنگی و آموزشی برای آنها، قانع شود؛ در صورتیکه همه این کارها می تواند به عنوان یک هدف حداقلی خوب به شمار آید.

هجرت نمودن از خانه و کاشانه در ایام تعطیلات و زمان استراحت … رفتن در روستاهایی محروم که شاید هنوز هم آب آشامیدنی ندارند … چشیدن طعم فقر … نخوردن غذای لذیذ و گرم … ننوشیدن آب خنک … ریختن عرق برای ساخت مسجد، سرپناه و حتی یک سرویس بهداشتی برای محرومان … آن هم فقط برای رضای محبوب و بدون هیچ مزد و منت و چشمداشتی، شاید از مصادیق جهاد اکبر یا همان مبارزه با نفس باشند ولی برای یک جهادگر و مجاهد، این اعمال هدف اصلی و حداکثری از حرکت جهادیشان نیست و اینها را برای خود امتیازی نمی داند چرا که یک مبارز با درک و قبول این مفاهیم، در این راه قدم می گذارد تا به انجام آن مبارزه واقعی بپردازد… .

Ø    یک جهادگر به فکر خشکاندن ریشه مشکلات است؛ نه به فکر تعامل با مشکلات… .

Ø    یک مبارز به فکر حذف کامل موانع است؛ نه به فکر دور زدن و رفع مقطعی آن… .

Ø    یک مجاهد به فکر تحول، آبادانی و شکوفایی است؛ نه به فکر کاری سطحی و کلیشه ای… .

Ø    یک فرد انقلابی به فکر یاد دادن ماهیگیری به اهالی روستاهاست؛ نه به فکر تحویل ماهی در خانة آنها… .

Ø    مبارزه اصلی برای تغییر فرهنگ است؛ نه به دست گرفت بیل و کلنگ… .

Ø    مبارزه اصلی برای اصلاح طلبی است؛ نه برای مصلحت طلبی و محافظه کاری… .

Ø    مبارزه اصلی برای برپایی عدالت است؛ نه برای تحمیل حقارت… .

Ø    مبارزه اصلی، مبارزه فکری است؛ نه مبارزه لسانی و یدی… .

این مبارزه برای شناساندن یک فرهنگ جدید برای اهالی روستاها، مسئولین منطقه و حتی خود جهادگران می باشد… .

این مبارزه برای اهالی روستاها به معنای:

Ø     شکوفایی استعدادهای فردی و اجتماعی روستا.

Ø     برانگیختن حس همدلی و صمیمیت در روستا با برگزاری مراسمات مذهبی، هیئات و فرهنگ نذری دادن با مدیریت اهالی روستا؛ از تهیه نمک غذا گرفته تا پخت و پز و توزیع دسته جمعی آن.

Ø     ارتباط روستا با مراکز و اشخاص فرهنگی و مذهبی جهت تداوم ارتباط.

Ø     ایجاد تحول در فرهنگ روستا و برانگیختن حس مطالبه گری و عدالت طلبی در اهالی روستا با همراه نمودن آنها در جلسات ادارات و سازمانها تا ثمرة پیگیری ها را از نزدیک لمس کنند.

نتایج یک جهاد اداری (مطالبه گری از مسئولین) می تواند به اندازه یک عمر، کارکرد خدمت رسانی داشته باشد تا اینکه به کارهای محدود و مقطعی جند روزه ختم شود. فراتر از آن یکی از مطالبات مهم و صریح مقام معظم رهبری_(مدظله) همین امر مطالبه گری است که جز وظایف اصلی ما محسوب می شود. مسئله مطالبه گری از مسئولان از جمله مباحثی است که رهبر انقلاب همه ساله بر آن تاکید دارند و برای آن اهمیت ویژه‌ای قائلند. مطالبه گری دانشجویان از مسئولان یکی از مهمترین ابزارهای حکومت انقلاب اسلامی است،  نقد و پرسشگری دانشجویان از مسئولان به هیچ وجه جنبه سیاسی نداشته و مطالبه گری دانشجویان یکی از ناب ترین و خالص ترین شیوه‌های پرسشگری از مسئولان است که بارها و بارها در سخنان رهبر انقلاب مورد تاکید قرار گرفته است.

انتقاد باید در چارچوب انصاف، اخلاق و عدالت صورت بگیرد و از قضاوت کردن در مراحلی که آگاهی و اطلاعات کافی موجود نیست، پرهیز شود؛ زیرا قضاوت کردن ساده ترین و کم هزینه ترین روش است.

رهبر معظم انقلاب در پیام تاریخی خود به تشکل‌های دانشجویی در آبان ماه سال ۱۳۸۱ از دانشجویان می‌خواهند در مقابل کوتاهی‌ها و نواقص ساکت نبوده و مطالبه‌گری از مسئولین را در سرلوحه برنامه های خود قرار دهند:

«مسابقه رفاه میان مسئولان، بی اعتنائی به گسترش شکاف طبقاتی در ذهن و عمل برنامه ریزان، … و خلاصه پدیده بسیار خطرناک انبوه شدن ثروت در دست کسانی که آمادگی دارند آن را هزینه کسب قدرت سیاسی کنند و البته با تکیه بر آن قدرت سیاسی اضعاف آنچه را که هزینه کرده‌اند گرد می‌آورند… اینها و امثال آن نقطه‌های استفهام برانگیزی است که هرجوان معتقد به عدل اسلامی ذهن و دل خود را به آن متوجه می یابد و از کسانی که مظنون به چنین تخلفاتی شناخته می‌شوند پاسخ می‌طلبد. و همچنین در کنار آن از دولت و مجلس و دستگاه قضائی عملکرد قاطعانه برای ریشه کن کردن این فسادها را مطالبه می‌کند.»^[7]

رهبر انقلاب اسلامی توجه جوانان دانشجو را به «اندیشیدن و پخته کردن خواسته ها، مطرح کردن مسائل با مراکز دست اندرکار، جستجوی راهکارهای اجرایی و کمک به تحقق ایده ها و انتظارات» جلب می نمایند و می فرمایند: اینها مکمل مطالبات دانشجویی است و جوانان ما باید در کنار داعیه های سیاسی – اجتماعی – علمی و دانشگاهی به این مسائل نیز توجه کنند و آنها را جزو وظایف خود بدانند.

«قبل از هر گونه مطالبه گری و آرمان خواهی نیاز است با دیدی جامع و باز مسائل را تحلیل کرد و پس از اطمینان صحت نحوه مطالبه و زمان مطالبه و … برای انجام آن اقدام کرد.»^[8]

از یک مجاهد انتظار می رود که ضمن آشنایی با محرومیت‌ها و چشیدن درد محرومان و درماندگان، با ارائه برنامه­های پژوهشی، راهکارهای مستدل و عمل به وظیفه عدالتخواهی و مطالبه‌گری از مسئولان برای توجه به راهکارها و برانگیختن حساسیت آنها نسبت به نواقص و کاستیهای مناطق محروم تلاش کنند تا مسئولان با مشاهده تلاش خالصانة جهادگران، نگاه ویژه­ای به مناطق هدف پیدا ‌کنند. این مبارزه به عنوان یک جهاد فرهنگی و جهاد اداری، حرکت های جهادی را پر برکت نموده است که باید لوازم، شرایط و ظرافت های ویژه آنرا به خوبی بدانیم و رعایت کنیم.

معیارهای مطالبه‌گری صحیح:

Ø     بر آمدن اصل و اساس مطالبه از عدالتخواهی و آرمان­خواهی.^[9]

Ø     شناخت کامل و مستدل از عوامل مرتبط با موضوع مورد مطالبه.

Ø     آشنایی با کیفیت مطالبه‌گری^[10] و نقد منصفانه و کارشناسانه.

Ø     صورت پذیرفتن در چارچوب منطق و ادب و خارج از احساسات.

Ø     تفکیک بین نقد و نفی در مطالبه­گری.

Ø     عدم نگرش سیاه‌نمایی و تخریبی نسبت به مسئولین منطقة هدف.

Ø     اولویت بندی مطالبات اعم از معنوی و مادی با مشورت با صاحب نظران.[11].

Ø     عدم ورود حب و بغض‌های شخصی در مطالبه‌گری.

Ø     صبر حکیمانه و دوری از عصبانیت‌های نا به جا و زودرس.^[12]

Ø     پیگیری­های خستگی ناپذیر و مستمر.

در یک کلام:

هدف عالیِ یک مبارز و مجاهد واقعی از هجرت جهادی به مناطق محروم، جهاد برای خشکاندن ریشه­های فقر مادی و معنوی، بدور از محافظه کاریها و مصلحت طلبی هاست و به ساخت چند خانه و برنامه فرهنگی مقطعی اکتفا نمی کند!

… اگر اینچنین شد می­توانیم به جای «اردوهای جهادی» نام «حرکتهای جهادی» را به کار ببریم…

بنابراین برای یک مجاهد، طرف دیگر مبارزه در حرکتهای جهادی، ریشه فقر مادی و معنوی روستاهاست که این امر جز با حرکتی شایستة ذات اقدس الهی، همانگونه که قرآن کریم فرموده:

«وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ؛ و در راه خداوند چنانکه شایسته اوست جهاد کنید»[13]

و با امر به معروف و نهی از منکر، همانگونه که حضرت علی(ع) آنرا از ستونهای جهاد نامیده و می‌فرمایند:

«الجْهِادُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الصِّدْقِ فِی الْمَوَاطِنِ وَ شَنَآنِ الْفَاسِقِینَ؛[14]
جهاد بر چهار ستون استوار است: امر به ‌معروف، نهی‌از‌ منکر، فداکاری در میدان جنگ و دشمنی با فاسقان.

و با حرکتی عاشقانه و عاقلانه، همچنانکه رهبر عزیزتر از جانمان فرمودند:

«آن جایی که حرکت و روح جهادی وجود دارد انسان در ایمان، آرمان

و خدمت به دیگران حل می‌شود و خود را فراموش می­کند.»^[15]

و با انجام کارهای فکری، مطالعاتی، پژوهشی و پیگیریهای مداوم در روستاها امکانپذیر نیست.

شرکت کنندگان در اردوهای جهادی از هر قشری دانش آموز، دانشجو، طلبه، بازاری، کارمند، مسجدی، هیئتی، بسیجی و غیر بسیجی؛ اگر توانستند این مبارزه و مجاهدة آرمان گرا و عدالتخواه را از آن زمان و مکان محدود فراتر برده و بیاد «کُلُ اَرضٍ کَربَلَا وَ کُلُ یَومٍ عَاشُورَا»، این روحیة مجاهدت را سراسری نموده و در برابر هر نوع بی عدالتی و ظلمی آرام و قرار نداشته باشند، می توانیم بگوییم که «حق جهاد»[16] رعایت شده است و جهاد آنها از حالت یک اردو خارج شده و به «حرکت جهادی» تبدیل شده است.

[1]-  سوره حج، آیه ۷۸.

[2] - ‌بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در جمع جهادگران جهاد سازندگی، ۱۱/۶/۱۳۶۴.

[3]- سخنرانی آیت ا… مصباح یزدی در تاریخ ۴/۶/۱۳۹۰، شب ۲۶ ماه مبارک رمضان۱۴۳۲ (http://mesbahyazdi.com).

[4]- صحیفه نور، ج‏۱۶، ص ۳۳۸.

[5]- ‌بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار هیأت علمى و کارشناسان جهاد دانشگاهى، ۱/۴/۱۳۸۳.

[6]- «بسیج سازندگی را شما در ردیف کارهایی ذکر کردید، اما انصافاً، خودش یک شعبة کارِ عظیم است»(بیانات رهبر معظم انقلاب، در جمع ‌فرماندهان ‌ارشد سپاه ‌و بسیج ‌۱۷/۲/۷۹).

[7]- ابوالفضل اقبالی، «آسیب شناسی مطالبات دانشجویی»، خبرگزاری فارس.

[8]- برگرفته از سخنان مقام معظم رهبری در ۱۶/۷/۸۸.  

[9]- «امروز سرآغاز فهرست بلند مسائل کشور مسئله عدالت است. دانشجوی جوان اگر چه خود برخاسته از قشرهای مستضعف جامعه هم نباشد، به عدالت اجتماعی و پـرکردن شکافهای طبقاتی به چشم یک آرزوی بزرگ و بی‌بدیل می‌نگرد.این احساس و انگیزه در دانشجو پرارج و مبارک است. و می‌تواند پایه قضاوتها و برنامه‌های عملی او برای حال و آینده باشد. اگر عدالت – عدالت واقعی و ملموس و نه فقط سخن گفتن از عدالت – آرزو و آرمان و هدف برنامه ریزی هاست، پس باید هر پدیده ضد عدالت در واقعیات کشور مورد سؤال قرارگیرد.»(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان در ماه مبارک رمضان، ۱۰/۸/۸۳).

[10]- اصل مطالبه گری اصلاح است، پس باید نحوة مطالبه، مصلحانه و دغدغه مندانه باشد.

[۱1]- برای معضلات فرهنگی با روحانیون و علما و برای مشکلات و نواقص مادی روستا با مسئولین و کارشناسان مربوطه رایزنی کنیم.  

[۱2]- بروز عصبانیت به خاطر عدم آشنایی با بروکراسی­های عادیِ اداری.

[۱3]- سوره حج، آیه ۷۸.

[۱4]- نهج البلاغه، حکمت ۳۱.  

[۱5]- ‌بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار جمعی از جهادگران کشاورزی، ۱۴/۱۰/۸۲.

[۱6]- «وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ» آیه ۷۸ سوره حج.

أَلَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ :صبح و پیروزی نزدیک است.